Το κυπριακό βρίσκεται σε τέλμα εδώ και έξι χρόνια. Θεωρώ ότι για την κατάσταση αυτή φέρει βαρύτατες ευθύνες και η δική μας πλευρά και ειδικότερα ο τέως Πρόεδρος, αλλά σε κάποιο βαθμό και ο νυν Πρόεδρος. Ήμουν στο Κραν Μοντανά, σαν τεχνοκράτης και παρά το γεγονός ότι ήμουν εκεί σαν ο τελευταίος τροχός της αμάξης έχω ενδείξεις, αν όχι αποδείξεις ότι ο Αναστασιάδης ήθελε να τουμπάρει την όλη διαδικασία. Αυτό εξάλλου συνάγεται και από την έκθεση του Γκουτέρες.

Ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης φροντίζει καθημερινά να διαμηνύει ότι είναι υπέρμαχος της ΔΔΟ και ότι επιθυμεί συνέχιση των συνομιλιών από το σημείο στο οποίο διακόπηκαν στο Κραν Μοντανά. Η θέση αυτή θα έπρεπε να χαροποιεί όλους εμάς οι οποίοι επειγόμαστε να δούμε μια συμφωνία πάνω στη συμφωνημένη βάση της Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας με πολιτική ισότητα. Δεν μας διαφεύγει, ωστόσο, ότι παρόμοιες διακηρύξεις ακούαμε και από τον απελθόντα Πρόεδρο, ο οποίος εντούτοις άλλα έλεγε και άλλα έπραττε. Έχοντας κατά νου τις προεκλογικές καθόλου ξεκάθαρες θέσεις του Χριστοδουλίδη καθώς και τις θέσεις των κομμάτων που τον υποστήριξαν είναι λογικό να διερωτόμαστε: Εννοεί αυτά που λέει, ή είναι ένας δεύτερος αναξιόπιστος Αναστασιάδης;

Έχω εντοπίσει ένα, τουλάχιστον, σημαντικό αστερίσκο, ο οποίος ανατρέπει την εικόνα του ζηλωτή της λύσης την οποία προσπαθεί να δείξει ο Χριστοδουλίδης. Ξέρουμε ότι ο Γκουτέρες, μετά από πολλή περίσκεψη και μελέτη πρότεινε μια σολωμονική για να προχωρήσουν οι συνομιλίες, το γνωστό πλαίσιο Γκουτέρες. Είναι ένα πλαίσιο από έξι σημεία, ή έξι παραμέτρους, όπως συνήθως ονομάζονται. ΟΙ τρεις από αυτές  εκφράζουν κάποιες κόκκινες γραμμές της δικής μας πλευράς και αφορούν τα θέματα της Ασφάλειας και των Εγγυήσεων, των ξένων στρατευμάτων και το εδαφικό.  Οι άλλες τρεις αποτελούν κόκκινες γραμμές της ΤΚυπριακής πλευράς και αφορούν το περιουσιακό, την ισότιμη μεταχείριση των Τούρκων υπηκόων σε σχέση με τους Έλληνες υπηκόους και την αποτελεσματική συμμετοχή των ΤΚυπρίων στην λήψη αποφάσεων.

Ο Χριστοδουλίδης έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι δεν αποδέχεται την μια από τις έξι παραμέτρους και θέλει να την επαναδιαπραγματευτεί. Συγκεκριμένα δεν αποδέχεται την παράμετρο που αναφέρεται στο περιουσιακό. Έτα ούλλα τζαμαί, που λέμε και στα χωριά. Και ο λόγος είναι πολύ απλός: Η απόρριψη μιας παραμέτρου από την πλευρά μας δίνει το δικαίωμα στην άλλη πλευρά να απορρίψει άλλες παραμέτρους του πλαισίου, οι οποίες αποτελούν, με βάση την παραδοχή και του ίδιου του Χριστοδουλίδη, μεγάλες κατακτήσεις για την πλευρά μας.

Ας δούμε τι λέει η παράμετρος του πλαισίου για το περιουσιακό:

1.  στις περιοχές που θα υπόκεινται σε εδαφική αναπροσαρμογή θα δίνεται προτεραιότητα στους ιδιοκτήτες αλλά όχι στο 100% των περιπτώσεων και
2. στις περιοχές που δεν θα υπόκεινται στο καθεστώς εδαφικών αναπροσαρμογών θα δίδεται προτεραιότητα στους τωρινούς χρήστες αλλά όχι στο 100% των περιπτώσεων.

Με απλά λόγια στις περιοχές που θα επιστραφούν υπό ΕΚ διοίκηση οι ΕΚ ιδιοκτήτες περιουσιών θα έχουν μια σχετική προτεραιότητα. Στις υπόλοιπες περιοχές θα έχει μια σχετική προτεραιότητα ο χρήστης. Και όταν λέμε τις υπόλοιπες περιοχές εννοούμε όλες τις υπόλοιπες περιοχές, δηλαδή και τις ελεύθερες περιοχές που σήμερα ελέγχονται από την Κυπριακή Δημοκρατία και μετά τη λύση θα ελέγχονται από την ΕΚ Συνιστώσα Πολιτεία και τις κατεχόμενες περιοχές που θα παραμείνουν στη δικαιοδοσία της ΤΚ Συνιστώσας Πολιτείας. Επομένως μιλούμε και για τους ΤΚ χρήστες ΕΚ περιουσιών και για τους ΕΚ χρήστες ΤΚ περιουσιών. Με άλλα λόγια μια σχετική προτεραιότητα στη διεκδίκηση της περιουσίας θα έχει και ο Χασάν, ο οποίος κάθεται στο σπίτι του Αντρέα στην Κερύνεια, αλλά και ο Δημήτρης ο οποίος κάθεται στο σπίτι του Μουσταφά στον Μούτταλλο.

Προτού εξηγήσω γιατί θεωρώ λανθασμένη την προσέγγιση του Προέδρου επιτρέψετε μου να κάμω μια μικρή εισαγωγή για τις εμπειρίες μου όλα αυτά τα χρόνια στις συνομιλίες, οι οποίες ήσαν εν πολλοίς τραυματικές. Έχοντας υπηρετήσει σαράντα χρόνια στο Κτηματολόγιο, όντας κάτοχος πτυχίου νομικής του πανεπιστημίου του Λονδίνου, του τίτλου Member of RICS και μεταπτυχιακού στις εκτιμήσεις ακινήτων,  κλήθηκα να συμμετάσχω στις συνομιλίες. Συγκεκριμένα, διετέλεσα μέλος της ελληνοκυπριακής ομάδας εργασίας για το περιουσιακό επί διακυβέρνησης Χριστόφια (4.2008- 7.2011) και επικεφαλής της ίδιας ομάδας (8.2011 – 3.2012) καθώς και μέλος της ίδιας ομάδας επί διακυβέρνησης Αναστασιάδη (4.2014- 8.2015). Σημειώνω ότι ήδη από το καλοκαίρι του 2015 είχα αποχωρήσει από την ομάδα, υποτίθεται για οικογενειακούς λόγους. Ο πραγματικός λόγος ήταν η απογοήτευση μου για την έλλειψη προόδου και η επιμονή σε άγονες και ανούσιες συζητήσεις χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι απόψεις των τεχνοκρατών.  Παρά την αποχώρηση μου, δύο χρόνια μετά κλήθηκα και πήρα μέρος στη διάσκεψη του Κραν Μοντανά σαν μέλος της κυπριακής διαπραγματευτικής ομάδας. Η οποία σημειωτέον αποτελείτο από περίπου 40 μέλη, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων για γεμωσιά.

Καρπός των εμπειριών μου ήταν η συγγραφή δύο βιβλίων για το περιουσιακό («The property issue in the Cyprus problem- A technocratic approach»,  και «Κυπριακό ώρα μηδέν: Το αγκάθι του περιουσιακού»). Τα βιβλία αυτά τα εδώρησα  στον τέως και στον νυν Πρόεδρο, στον τέως και νυν διαπραγματευτή και πολλούς άλλους που ασχολούνται με το κυπριακό, δεν είμαι όμως βέβαιος αν κάποιοι από αυτούς τα μετροφύλλησαν έστω. Όπως είναι γνωστό, οι πολιτικοί μας είναι παντογνώστες και δεν χρειάζονται τις απόψεις είτε των τεχνοκρατών, είτε των ακαδημαϊκών, είτε άλλων ειδικών επί συγκεκριμένου θέματος. Εν πάση περιπτώσει θεωρώ ότι το βιογραφικό μου όχι μόνο μου επιτρέπει, αλλά και μου επιβάλλει να συνεχίσω να διατυπώνω τις απόψεις μου για το κεφάλαιο του περιουσιακού. Και ασφαλώς και για το συγκεκριμένο ερώτημα το οποίο τίθεται στη σημερινή μας συζήτηση, το οποίο αναπόφευκτα θα αποτελέσει σοβαρό σημείο τριβής σε περίπτωση αναβίωσης του ενδιαφέροντος ή/και επανέναρξης των συνομιλιών για το κυπριακό.

Είπα ότι οι εμπειρίες μου στις συνομιλίες ήσαν εν πολλοίς τραυματικές και το εννοώ. Είχα συχνά την αίσθηση ότι κατεβαίναμε να παίξουμε στο γήπεδο ξυπόλητοι. Με ανεπαρκή ή καθόλου προετοιμασία, με άρνηση αξιοποίησης ακαδημαϊκών και τεχνοκρατών, με προκαταλήψεις, ατάκες και συνθήματα.

Επιτρέψετε μου να κάμω μια σύντομη αναφορά στο ιστορικό του τελευταίου γύρου συνομιλιών.  Θυμίζω ότι ο Αλεξάντερ Ντάουνερ ετοίμασε στις 30.4.2013 ένα ολοκληρωμένο έγγραφο 62 σελίδων στο οποίο συνόψιζε τις συγκλίσεις που είχαν επιτευχθεί μεταξύ Χριστόφια από την μια και Ταλάτ και Έρογλου από την άλλη.  Ο Αναστασιάδης, εντούτοις, ο οποίος είχε εκλεγεί στην Προεδρία δυο μήνες πριν, δήλωσε ότι δεν τον δεσμεύει το έγγραφο και ξεκίνησε τις συνομιλίες το 2014 από μηδενική βάση. Τρία χρόνια μετά φτάσαμε αισίως στις ίδιες συγκλίσεις πάνω κάτω που είχε περιγράψει ο Ντάουνερ. Θα δώσω ένα παράδειγμα για να δείξω με ποια «αστρονομική» ταχύτητα προχώρησαν οι συνομιλίες. Τον Νοέμβριο του 2009 (επί διακυβέρνησης Χριστόφια) είχε συμφωνηθεί ένας κατάλογος με 21 κατηγορίες περιουσιών, τον οποίο επισυνάπτει και ο Ντάουνερ στο έγγραφο του. Εφτά χρόνια μετά, το 2016, ο Αναστασιάδης ανακοίνωσε πανηγυρικά από τηλεοράσεως ότι οι δύο πλευρές συμφώνησαν για πρώτη φορά, όπως είπε, σε ένα κατάλογο με 22 κατηγορίες περιουσιών. Ήταν ο ίδιος κατάλογος με την προσθήκη ακόμα μιας κατηγορίας.

Τα κυριότερα ερωτήματα για τα οποία εγίνονταν διαχρονικά ατέρμονες συζητήσεις για το περιουσιακό ήταν τα πιο κάτω:

1. Θα πρέπει να έχουν πλειοψηφία γης στην Τουρκοκυπριακή Συνιστώσα Πολιτεία οι ΤΚύπριοι;
2. Ποια θεραπεία θα έχει προτεραιότητα; Η αποκατάσταση της περιουσίας, η ανταλλαγή της ή η αποζημίωση της;
3. Ποιος θα έχει προτεραιότητα ο ιδιοκτήτης ή ο χρήστης;

Σε ότι αφορά το ερώτημα περί πλειοψηφίας γης η απάντηση είναι ότι όλη η συζήτηση γινόταν περί όνου σκιάς, αφού αποδεικνύετο μαθηματικά ότι με βάση τα κατά καιρούς συμφωνηθέντα κριτήρια οι ΤΚύπριοι αναπόφευκτα θα είχαν πλειοψηφία γης και αυτό βέβαια δεν θα ήταν το τέλος του κόσμου.

Σε ότι αφορά το δεύτερο ερώτημα, η απάντηση είναι ότι η κατάλληλη θεραπεία θα πρέπει να εφαρμόζετε κατά περίπτωση. Από τη στιγμή που οι δύο πλευρές συμφωνούν ότι θα υπάρχουν τρεις θεραπείες εκείνο που είχε σημασία ήταν να ταξινομηθούν όλες οι περιουσίες, σε κατηγορίες ανάλογα με τα φυσικά και νομικά χαρακτηριστικά τους και την χρήση τους  καθώς και όλοι οι ιδιοκτήτες και όλοι οι χρήστες ανάλογα με τον δεσμό που έχουν με την περιουσία  και άλλους σχετικούς παράγοντες και να συμφωνηθούν κριτήρια για την πιο κατάλληλη θεραπεία, ανάλογα με την περίπτωση.

Σε ότι αφορά το τρίτο ερώτημα σχετικό είναι ένα άρθρο μου που δημοσιεύτηκε τον Μάιο του 2016 με τίτλο «ΠΟΙΟΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΧΕΙ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ; Ο ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ, Ο ΧΡΗΣΤΗΣ, Ή Ο ΚΟΙΝΟΣ ΝΟΥΣ;» όπου ασφαλώς η απάντηση ήταν: Ο κοινούς νους. Σε κάποιες περιπτώσεις θα έχει προτεραιότητα ο χρήστης σε κάποιες ο ιδιοκτήτης. Η ουσία, όπως ανέφερα και προηγουμένως  είναι να συμφωνήσεις σε κριτήρια. Για να αναφέρω δυο πολύ απλές, αυτονόητες περιπτώσεις: Αν πάνω από την περιουσία πέρασε δρόμος ο ιδιοκτήτης θα αποζημιωθεί. Αν η περιουσία είναι σε ένα στρατόπεδο το οποίο θα εκκενωθεί, αυτή πρέπει να επιστραφεί στον ιδιοκτήτη της. Άρα είτε συμφωνήσεις ότι ο ιδιοκτήτης θα έχει προτεραιότητα με κάμποσες εξαιρέσεις, είτε ότι ο χρήστης θα έχει προτεραιότητα με κάμποσες εξαιρέσεις, δεν υπάρχει και μεγάλη διαφορά. Ο Γκουτέρες αποφάσισε να ικανοποιήσει λεκτικά την άλλη πλευρά με στόχο να ισοζυγίσει τα σημαντικά «δώρα» που έδωσε στη δική μας πλευρά στα θέματα της Ασφάλειας και των Εγγυήσεων, των ξένων στρατευμάτων και στο εδαφικό.

Επιτρέψετε μου να επαναλάβω την παράμετρο του πλαισίου Γκουτέρες για το περιουσιακό:

1. στις περιοχές που θα υπόκεινται σε εδαφική αναπροσαρμογή θα δίνεται προτεραιότητα στους ιδιοκτήτες αλλά όχι στο 100% των περιπτώσεων και
2. στις περιοχές που δεν θα υπόκεινται στο καθεστώς εδαφικών αναπροσαρμογών θα δίδεται προτεραιότητα στους τωρινούς χρήστες αλλά όχι στο 100% των περιπτώσεων.

Η φόρμουλα Γκουτέρες είναι απλή, μέχρι και απλοϊκή. Δεν είναι παρά μια σολωμονική, που ασφαλώς δεν λύνει ένα τόσο περίπλοκο ζήτημα, αλλά δίνει κάποιες κατευθυντήριες γραμμές. Παρ΄ όλα αυτά παρουσιάζει κάποιες δυσκολίες στην ερμηνεία της.

Η ερμηνεία των όρων «περιοχές υπό  εδαφική αναπροσαρμογή» και «περιοχές εκτός των εδαφικών αναπροσαρμογών» είναι ξεκάθαρη. Η ερμηνεία του όρου «ιδιοκτήτης» είναι επίσης ξεκάθαρη. Με βάση τις ερμηνευτικές διατάξεις του περί Ακίνητης Ιδιοκτησίας (Διακατοχή, Εγγραφή και Εκτίμηση) Νόμου, Κεφ. 224, «κύριος», (συνώνυμο του όρου «ιδιοκτήτης»), περιλαμβάνει όχι μόνο τον εγγεγραμμένο ιδιοκτήτη, αλλά και κάθε πρόσωπο που δικαιούται να εγγραφεί για μια συγκεκριμένη περιουσία. Επίσης, περιλαμβάνει όχι μόνο τα πρόσωπα τα οποία είναι ιδιοκτήτες του όλου μεριδίου σε μια περιουσία, αλλά και τους συνιδιοκτήτες, ανεξάρτητα πόσο μικρό ή μεγάλο είναι το μερίδιο τους σε μια περιουσία.

Ο όρος «χρήστης» (ή «τρέχοντας χρήστης») παρουσιάζει πολύ περισσότερες δυσκολίες. Είναι η «κατανομή» μια επηρεαζόμενης περιουσίας αρκετή για να νομιμοποιηθεί ένα πρόσωπο σαν χρήστης; Είναι η ιδιότητα  του προσώπου, δηλαδή κατά πόσο είναι και ο ίδιος ιδιοκτήτης περιουσίας που επηρεάστηκε ή όχι, κατά πόσο είναι κύπριος πολίτης ή όχι κλπ., σχετική; Είναι η πραγματική χρήση του ακινήτου για τη στέγαση της οικογένειας ενός ατόμου ή για την απόκτηση των προς τα ζειν προϋπόθεση για να θεωρηθεί χρήστης; Είναι η περίοδος που έχει στην κατοχή του την περιουσία σχετική;

Τέλος τι σημαίνει προτεραιότητα; Αν ο χρήστης π.χ. δεν επιθυμεί να κρατήσει την περιουσία που χρησιμοποιεί αλλά προτιμά να του επιστραφεί η ιδιόκτητη περιουσία του στην άλλη πλευρά του νησιού θα γίνεται σεβαστή η επιλογή του; Και τι σημαίνει όχι 100%;  Σημαίνει ότι θα πρέπει να συμφωνηθούν ποσοστά στην αποκατάσταση της περιουσίας όπως προέβλεπε και το σχέδιο Ανάν; Ή απλώς ότι θα πρέπει να συμφωνηθούν εξαιρέσεις στον γενικό κανόνα;

Είναι κατανοητό ότι σε μια προφορική πρόταση 4 γραμμών και περίπου 40 λέξεων ο Γκουτέρες δεν θα μπορούσε ούτε καν να αγγίξει τον λαβύρινθο του περιουσιακού. Κάτι που ίσως ούτε εγώ να μην το έχω καταφέρει με τις  75000 λέξεις του βιβλίου μου στην αγγλική και τις 43000 λέξεις του βιβλίου μου στην ελληνική. Απλά προσπάθησε να δώσει μια γενική κατευθυντήρια γραμμή, για να βοηθήσει μια άγονη και αντιπαραγωγική συζήτηση δεκαετιών.

Είναι η παράμετρος Γκουτέρες  καταστροφική για την πλευρά μας; Για να απαντηθεί το ερώτημα οι πιο κάτω παράγοντες πρέπει να ληφθούν υπόψη:

1. ήδη από τις 1.3.2020, στην υπόθεση Δημόπουλος κ.α. v Τουρκίας το ΕΔΑΔ έχει αναγνωρίσει ότι, για ανθρωπιστικούς λόγους και επειδή έχει παρέλθει μεγάλο χρονικό διάστημα από τα γεγονότα του 1974 οι χρήστες έχουν αποκτήσει δικαιώματα στις περιουσίες και ότι η αποζημίωση των ιδιοκτητών ή η ανταλλαγή της περιουσίας τους με περιουσία ίσης αξίας θεωρείται εξ ίσου ικανοποιητική θεραπεία με την αποκατάσταση (επιστροφή) της περιουσίας,
2. το τι ακριβώς σημαίνει «χρήστης» είναι ανοικτό για διαπραγμάτευση. Είναι γνωστό ότι στο ψευδοκράτος η αρχική κατανομή των περιουσιών έγινε αποκλειστικά στους εκτοπισμένους Τουρκοκύπριους με βάση ένα point system και με μοναδικό κριτήριο την αξία της  περιουσίας που αυτοί είχαν εγκαταλείψει στις ελεύθερες περιοχές. Στη συνέχεια βέβαια, εκμεταλλευόμενος το γεγονός ότι οι εκτάσεις των ελληνοκυπριακών περιουσιών ήσαν υπερτριπλάσιες από τις εκτάσεις των τουρκοκυπριακών  περιουσιών στις ελεύθερες περιοχές (και οι αξίες ίσως και δεκαπλάσιες) ο Ντενκτάς παραχώρησε βεβαιώσεις χρήσης όχι μόνο σε Τουρκοκύπριους εκτοπισμένους αλλά και σε μη εκτοπισμένους, σε «μαχητές», σε συγγενείς «μαρτύρων», Τούρκους που πολέμησαν το 1974, βετεράνους που είχαν τραυματιστεί στον πόλεμο, εποίκους και ξένους υπηκόους. Πέραν τούτου ένας μεγάλος αριθμός περιουσιών αναπτύχθηκαν και πωλήθηκαν σε ξένους. Όπως είναι φανερό υπάρχουν πολλές διαβαθμίσεις στην έννοια «χρήστης» και είναι αυτονόητο ότι ποιοι πρέπει να θεωρούνται πραγματικοί χρήστες και συνεπώς να δικαιούνται να αξιοποιήσουν την «προτεραιότητα» στην οποίο αναφέρεται το πλαίσιο Γκουτέρες θα πρέπει να συμφωνηθεί στις διαπραγματεύσεις. Και οφείλω να πω ότι αυτό έχει ήδη συμφωνηθεί σε σημαντικό βαθμό. Αν τα συμφωνηθέντα αποτελούν για τον Χριστοδουλίδη μεγάλη επιτυχία και πολύ καλύτερα από τις πρόνοιες του σχεδίου Αννάν, τότε γιατί τόση ανησυχία;
3. η προτεραιότητα δεν είναι 100%. Μπορεί να είναι 50, 60, 80%. Αυτό θα διαφανεί μέσα από τα κριτήρια που έχουν συμφωνηθεί ή θα συμφωνηθούν στο μέλλον. Η προτεραιότητα του χρήστη είναι ένας κανόνας με εξαιρέσεις. Η τέχνη της διαπραγμάτευσης είναι να επιτύχεις ένα μεγάλο αριθμό εξαιρέσεων ώστε να ικανοποιηθούν και οι δύο πλευρές. Πέραν της ερμηνείας του όρου «χρήστης» θα πρέπει να συμφωνηθεί και η ερμηνεία του όρου «προτεραιότητα», όπως και η αναφορά «σε όχι 100% προτεραιότητα».  Ειδικότερα θα πρέπει να συμφωνηθεί κατά πόσο ο όρος προτεραιότητα εξ υπακούει ότι ο χρήστης θα μπορεί να επιλέξει οποιαδήποτε θεραπεία για την περιουσία που χρησιμοποιεί (αγορά, εγκατάλειψη, ανταλλαγή, εκμίσθωση της κλπ.). Σε ότι αφορά την ορολογία «όχι 100%» είναι σαφές ότι θα πρέπει να συμφωνηθούν διάφορες εξαιρέσεις στον γενικό κανόνα. Οι εξαιρέσεις αυτές θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη διάφορους σχετικούς παράγοντες, όπως:
1. τον βαθμό του δεσμού του χρήστη με την περιουσία,
2. τον βαθμό στον οποίο έχει βελτιωθεί η περιουσία από τον χρήστη,
3. τον χρόνο χρήσης,
4. την αξία της περιουσίας, ειδικότερα  σε σχέση με την αξία της περιουσίας που ο χρήστης προσφέρει σε αντάλλαγμα,
5. τον βαθμό του δεσμού του ιδιοκτήτη με την περιουσία,
6. τις επιθυμίες και τις απόψεις του ιδιοκτήτη.
4. η ιδιοκτησία δεν αμφισβητείται. Ο ιδιοκτήτης που δεν θα πάρει την περιουσία του θα αποζημιωθεί ή θα πάρει άλλη περιουσία σε αντάλλαγμα.
5. η παράμετρος Γκουτέρες (όπως και τα  κριτήρια που θα συμφωνηθούν) ισχύει όχι μόνο για τους Τουρκοκύπριους χρήστες ελληνοκυπριακών περιουσιών αλλά και για τους Ελληνοκύπριους  χρήστες τουρκοκυπριακών περιουσιών,
6. αναμένεται ότι το 25% τουλάχιστον των κατεχόμενων ελληνοκυπριακών περιουσιών θα επιστραφούν υπό ελληνοκυπριακή διοίκηση [με το σχέδιο Αννάν επιστρέφονταν 25.6% των περιουσιών αυτών, δηλ. σχεδόν 500.000 δεκάρια (370.000 σκάλες)]. Με βάση την παράμετρο Γκουντέρες η μεγάλη πλειοψηφία των περιουσιών αυτών θα επιστραφούν στους ιδιοκτήτες αν οι ίδιοι το επιθυμούν.
7. υπάρχουν πολλές περιουσίες που δεν χρησιμοποιούνται ή θα εκκενωθούν, όπως τα στρατόπεδα του κατοχικού στρατού. Αυτές αυτόματα θα πρέπει να επιστραφούν στους ιδιοκτήτες.

Βεβαίως το πιο σημαντικό (τελευταίο αλλά όχι έσχατο) είναι το γεγονός ότι τυχόν απόρριψη της συγκεκριμένης παραμέτρου από την πλευρά μας θα δώσει την ευκαιρία στην άλλη πλευρά να απορρίψει άλλες παραμέτρους που είναι κόκκινες γραμμές για τη δική μας πλευρά και που η συμπερίληψη τους στο πλαίσιο θεωρείται μεγάλη επιτυχία μας.

Η αποδοχή από τις δύο πλευρές της παραμέτρου Γκουτέρες όσον αφορά την προτεραιότητα του τρέχοντος χρήστη δεν είναι το τέλος, αλλά η αρχή  της ιστορίας. Είναι φανερό ότι το εξαιρετικά περίπλοκο κεφάλαιο του περιουσιακού δεν μπορεί να λυθεί με μια «σολομωνική». Για να υπάρξει μια ολοκληρωμένη συμφωνία θα πρέπει να απαντηθούν πολλά ερωτήματα. Οι ηγέτες των δύο πλευρών θα πρέπει να καταλήξουν σε μια σαφή συμφωνία, μεταξύ άλλων, 

1. ως προς την ερμηνεία του όρου «χρήστης»,
2. κάτω από ποιες προϋποθέσεις ο χρήστης θα έχει προτεραιότητα,
3. ποιες επιλογές εξ υπακούει αυτή η προτεραιότητα και
4. ποιες εξαιρέσεις θα υπάρχουν στον γενικό κανόνα.

Καταληκτικά θεωρώ – και νομίζω ότι κάθε καλόπιστος αναλυτής θα συμφωνήσει μαζί μου- ότι η συγκεκριμένη παράμετρος του ΓΓ του ΟΗΕ, δεν είναι καταστροφική για την πλευρά μας. Αποτελεί μια αναπόφευκτη υποχώρηση της δικής μας πλευράς από παραδοσιακές μας θέσεις, στην οποία υπάρχουν εντούτοις πολλά περιθώρια διαπραγμάτευσης. Η ανεπιφύλακτη αποδοχή της θα ενισχύσει την αξιοπιστία της πλευράς μας και την πιθανότητα να καταλήξουμε επιτέλους σε μια συμφωνία στην περίπτωση που θα γίνει το θαύμα και η άλλη πλευρά θα αποδεχθεί να παρακαθήσει σε συνομιλίες με βάση το συμφωνημένο πλαίσιο.

Στο σημείο αυτό θέλω να αναφερθώ και σε μια άλλη παράμετρο του κεφαλαίου «χρήστης». Εδώ και αρκετά χρόνια εμφανίζονται κατά καιρούς δημοσιεύματα για κακοδιαχείριση των τουρκοκυπριακών περιουσιών, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από σχετικές εκθέσεις του Γενικού Ελεγκτή. Η τελευταία έκθεση του για το θέμα καταλήγει ως εξής: «Η αναθεώρηση/εκσυγχρονισμός των κριτηρίων παραχώρησης τουρκοκυπριακών περιουσιών, η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη, να περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την εισαγωγή αντικειμενικών και μετρήσιμων κριτηρίων και να προωθηθεί κατά προτεραιότητα».

Στις συζητήσεις που γίνονται για το σοβαρό αυτό θέμα των Κριτηρίων, παραλείπεται συνήθως μια κρίσιμη πολιτική παράμετρος: Το γεγονός ότι όσοι κατέχουν τουρκοκυπριακές περιουσίες θεωρούνται χρήστες των περιουσιών αυτών, με βάση τις συγκλίσεις οι οποίες έχουν επιτευχθεί στις συνομιλίες για επίλυση του κυπριακού. Συνεπώς σε περίπτωση κατάληξης σε συμφωνία, όλοι αυτοί θα έχουν κάποια προνόμια, στον βαθμό που θα συμφωνηθεί. Το γεγονός αυτό υπήρξε διαχρονικά ένα σημαντικό κίνητρο στην προσπάθεια πολλών συμπατριωτών μας να χρισθούν χρήστες περιουσιών, με νόμιμα ή μη νόμιμα μέσα.

Υπενθυμίζω ότι η παράμετρος του πλαισίου Γκουτέρες που αναλύσαμε πιο πάνω ισχύει τόσο για τους Ελληνοκύπριους όσο και για τους Τουρκοκύπριους χρήστες περιουσιών. Συνεπώς και οι ΕΚύπριοι χρήστες θα έχουν μια (σχετική έστω) προτεραιότητα.

Συνεπώς, σε μια περίοδο που γίνονται συζητήσεις για αναθεώρηση των κριτηρίων για την «παραχώρηση» τουρκοκυπριακών περιουσιών είναι άκρως σημαντικό να έχουμε κατά νουν ότι αυτοί που θα εξασφαλίσουν τέτοιες περιουσίες, σαν αποτέλεσμα αυτής της αναθεώρησης, θα έχουν, κατά πάσα πιθανότητα, και προτεραιότητα στην απόκτηση της ιδιοκτησίας αυτών των περιουσιών, μετά την λύση του κυπριακού.

Στα κριτήρια που «ισχύουν» σήμερα για τη διάθεση των τουρκοκυπριακών περιουσιών, (το ισχύουν σε εισαγωγικά αφού είναι φανερό ότι στην πράξη ισχύει το «μπάτε σκύλοι αλέστε») η περιουσία των εκτοπισμένων  στα κατεχόμενα αποτελεί ένα δευτερεύον κριτήριο, ανάμεσα σε πολλά άλλα και είναι αμφίβολο εάν λαμβάνεται καθόλου υπόψη.

Έχω την άποψη, την οποία διατύπωσα και σε πρόσφατο άρθρο μου ότι με την αναθεώρηση των κανονισμών θα πρέπει α) να δοθεί ουσιαστική και όχι πλασματική προτεραιότητα στους εκτοπισμένους έναντι των μη εκτοπισμένων συμπατριωτών μας και β) η αξία της περιουσίας των στα κατεχόμενα να είναι το βασικότερο κριτήριο για την παραχώρηση των περιουσιών. Με αυτό τον τρόπο απονέμεται, έστω και αργά, δικαιοσύνη, αλλά και αποφεύγεται το ενδεχόμενο να γίνει σφετερισμός των τουρκοκυπριακών περιουσιών από επιτήδειους μετά την λύση του κυπριακού.

Μπορεί για πολλούς το Κυπριακό να έχει λυθεί επί του εδάφους και να θεωρείται άσκοπη οποιαδήποτε συζήτηση για θέματα τα οποία θα προκύψουν μετά την λύση. Εμείς εδώ ωστόσο εξακολουθούμε να κρατούμε ζωντανή τη μικρή, έστω φλόγα που απέμεινε και να ζητούμε από τις ηγεσίες μας να σοβαρευτούν επιτέλους.

Επέλεξα να περιοριστώ σε μια συγκεκριμένη πτυχή του πολύπλοκου κεφαλαίου του περιουσιακού, επειδή την θεωρώ ιδιαίτερα σοβαρή και επίκαιρη. Είμαι πρόθυμος να διατυπώσω τις θέσεις μου σε οποιαδήποτε ερώτηση για το θέμα, και είμαι σίγουρος ότι θα γίνει μια ενδιαφέρουσα συζήτηση. Αναπόφευκτα, σε μια ελεύθερη συζήτηση, αναμένω να θιγούν και άλλες πτυχές του περίπλοκου κεφαλαίου του περιουσιακού. Ίσως μελλοντικά θα μπορούσαμε να επικεντρωθούμε και σε άλλες επί μέρους πτυχές, όπως το θέμα της Αμμοχώστου, το θέμα της Επιτροπής Περιουσιών των κατεχομένων, τη διαχείριση των τουρκοκυπριακών περιουσιών κλπ.

Ανδρέας Δ. Συμεού

15 Ιουνίου 2023